Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 142. Sayı (Mayıs 2020)

suvecevre.com 62 Su ve Çevre Teknolojileri / Mayıs 2020 tespit edilmiştir. Ayrıca tesis çıkışların- dan alınan numunelerin analiz edilmesi neticesinde dezenfeksiyon ünitesi çalış- tırılan 4 tesisin çıkış sularının da mik- robiyolojik olarak sulama suyu kalite kriterlerini sağlamadığı tespit edilmiştir (10). 3. SONUÇ KOVID-19 salgını sırasında dünyada yapılan çalışmalar neticesinde bazı şehirlerin atıksularında koronavirüs tespit edilmiş olsa da henüz virüsün su kaynakları ya da atıksu yoluyla bulaştı- ğına dair hiç bir kanıt bulunmamaktadır. Ancak laboratuvar testleri, koronavi- rüslerin 10 güne kadar musluk suyunda ve 100 güne kadar atık suda hayatta kaldığını göstermektedir. Dolayısıyla salgın hastalıklar sırasında enfeksiyon riskinin artacağı göz önünde bulundu- rularak ham atıksu ya da kullanılmış sularla temas etme riski bulunanlar için fazladan koruyucu önlemlerin alınma- sında fayda vardır. Atıksu arıtma tesislerindeki her bir arıtma adımı virüsle ilgili potansiyel risklerin kademeli olarak azaltılmasını sağlanmaktadır. Bu sebeple arıtma tesislerinin doğru ve projelendirildiği şekilde çalıştırıldığından emin olmak gerekmektedir. Ayrıca çıkış sularında yapılacak analizler yoluyla çıkış sula- rının kalitesinin düzenli olarak izlen- mesi gerekir. Suyla bulaşan hastalıklara yol açan virüslerle karşılaştırıldığında koronavirüslerin sucul ortamda etkin- liğini çok daha hızlı kaybettiği ve klor vb. dezenfektanlara karşı savunmasız olduğu bilinmektedir. Bu nedenle mev- cut atıksu arıtma tesislerinin, virüsle- rin giderilmesi için optimize edilmemiş olduğu düşünülüyorsa ilave bir dezen- feksiyon ünitesinin sisteme dahil edil- mesi yerinde olacaktır. Etkili bir dezen- feksiyon için 30 dakikalık bir temas süresinin ardından minimum 0,5 mg/L bakiye klor konsantrasyonu yeterlidir. Türkiye’deki atıksu arıtma tesisleri- nin üçte birinden fazlasının çıkış suları tarımsal sulama tesislerine ulaşmak- tadır. Söz konusu AAT’lerin büyük bir çoğunluğunda dezenfeksiyon ünitesi bulunmamakta olup mevcut dezenfek- siyon ünitelerinin de çalıştırılmadığı ya da doğru çalıştırılamadığı bilinmekte- dir. Arıtılmış atıksuların ulaştığı tarım- sal sahalarda zengin bir ürün deseni bulmakta ve pek çok farklı ürün yetiş- tirilmektedir. Ancak söz konusu sulama tesislerinin yarıya yakınında çiğ tüketi- len sebzelerinde bulunması çeşitli risk- lerin değerlendirilmesini gerektirmek- tedir. Öncelikle mevcut dezenfeksiyon ünitelerinin acilen doğru şekilde çalış- tırılması sadece KOVID-19 değil, diğer hastalıklarla ilgili enfeksiyon risklerini de büyük ölçüde azaltacaktır. Dezenfeksiyon ünitesi bulunmayan tesislerin de uygun şekilde revize edil- mesi gerekmektedir. Dolayısıyla kul- lanılmış suların sulamada doğrudan veya dolaylı kullanılması durumunda mutlaka dezenfekte edilerek kullanıl- ması gerekmektedir. Virüs gibi patojen- leri taşıyan aeresollerin yayılma riskini arttırdığı için özellikle kullanılmış sular söz konusu ise yağmurlama yöntemiyle sulamadan mümkün olduğu kadar kaçınmak gerekir. Sulama yönteminden bağımsız olarak, kullanılmış su ile temas etme olasılığı bulunan çalışanların eldi- ven, maske, gözlük gibi kişisel koruyucu ekipmanları kullanması sağlanmalıdır. 4. KAYNAKLAR 1. Organization, World Health. Water, sanitation, hygiene, and waste management for the COVID-19 virus. s.l. : World Health Organization, 2020. 2. Gertjan Medema, Leo Heijnen, Goffe Elsinga, Ronald Italiaander, Anke Brouwer. Presence of SARS- Coronavirus-2 in sewage. s.l. : medRxiv, 2020. 3. European Comission, Supply security for critical chemicals needed for water supply and sanitation during COVID-19-Crisis, 2020 4. Casanova L, Rutalal WA, Weber DJ, Sobsey MD. Survival of surrogate coronaviruses in water. Water Res. 2009, Vol. 43, 7. 5. Organization, World Health. Guidelines for drinking-water quality, fourth. Geneva : World Health Organization, 2017. 6. USEPA. Guidelines for Water Reuse. Washington, D.C. : U.S. Environmental Protection Agency, 2012. 7. Water Reuse: From Ancient to Modern Times and the Future. Angelakis, Andreas N., et al. 2018, Front. Environ. Sci. 8. WHO. Guidelines for the safe use of wastewater and excreta in agriculture and aquaculture. Geneva : WHO, 1989. 9. Council, Environment Protection and Heritage. National Guidelines for Water Recycling: Managing Health and Environmental Risks. s.l. : Environment Protection and Heritage Council, 2006. 10. Tarım ve Orman Bakanlığı, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü, Kullanılmış Suların Yeniden Kullanım Alternatiflerinin Değerlendirilmesi Projesi, Ankara, 2019 n RAPOR