Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 142. Sayı (Mayıs 2020)

suvecevre.com 60 Su ve Çevre Teknolojileri / Mayıs 2020 faaliyetleri ile ilgilidir. Seçilen sulama tekniğine göre insanların arıtılmış kul- lanılmış suya maruz kalma riski farklılık gösterecektir. Genel olarak yağmurlama sulama tercih edildiğinde sağlık riskleri art- maktadır. Bunun başlıca sebebi olarak potansiyel kirleticilerin sadece toprağa değil, ürünlerin yüzeyine de yayılması ile bakteri ve virüs gibi patojenleri taşıyan aerosollerin yakındaki yerle- şim bölgelerine ulaşması gösterilebilir. Dolayısıyla kullanılmış sular ile sulama söz konusu ise yağmurlama yöntemiyle sulamadan mümkün olduğu kadar kaçınmak gerekir. Eğer mümkün değilse daha sıkı kalite standartları uygulamak ve damlacıkların rüzgarla yayılmasını engellemek amacıyla, nispeten kaba damlalar üreten sulama sistemlerinin tercih edilmesi gerekmektedir. Yerle- şim yerlerine, yollara ve parklara yakın yerlerde ise bu uygulamaya izin veril- memelidir (9). Kullanılmış suların yeniden tarımsal sulamada kullanılması hususunda en büyük risklerden birisi de çiğ tüketi- len sebzelerin sulanmasında kullanıl- masıdır. Misal olarak, bazı koronavirüs türleri maruldan alınan örneklerden %19,6 oranında çoğaltılmıştır. Ancak çileklerden alınan örneklerden çoğal- tılamamışlardır (3). Özellikle çiğ tüke- tilen sebzelerde dezenfekte edilmemiş kullanılmış suların kullanılması büyük risklere sebep olacaktır. 2. TÜRKIYE’DEKI ATIKSU ARITMA TESISLERI’NIN (AAT) DURUMU Türkiye’de debisi 2.000 m3 /gün’ün üzerinde olan 603 evsel atıksu arıtma tesisi bulunmakta olup bu tesislerin toplam debisi 16.7 milyon m3 /gün’dür. 603 AAT’nin 221’inden çıkan arıtılmış kullanılmış sular fiili olarak tarımsal sulamada kullanılmaktadır. Çıkış suları fiilen sulamada kullanılan atıksu arıtma tesislerinin toplam debisi 6.7 milyon m3 /gün’dür. Bahsedilen 221 AAT’den çıkan sularla sulanan alanlarda oldukça geniş ve çeşitli bir ürün deseni bulunmakta- dır. Buğday, arpa, ayçiçeği, şeker pan- carı, kavun, sebze, meyve, bağ, naren- ciye, pamuk, zeytin, susam, mısır vb. pek çok ürün fiilen kullanılmış sularla sulanmakta olup, 221 AAT’den 92’sinin çıkış suları ile sulanmakta olan sulama tesislerinde çiğ tüketilen sebzelerin de olduğu bilinmektedir. Türkiye’deki 603 AAT’den 50’sinin çıkış suları baraja deşarj olmaktadır. Söz konusu tesislerin toplam debisi 1.4 milyon m3 /gün’dür. Söz konusu barajların büyük çoğunlu- ğunu sulama barajları oluşturmaktadır (10). Türkiye’deki 603 AAT’den sadece 53’ünde dezenfeksiyon ünitesi bulun- maktadır. Çıkış suları fiilen sulamada kullanılan 221 AAT’nin ise sadece 42’sinde dezenfeksiyon ünitesi bulun- maktadır. Ancak tesislerden alınan bil- giler ve sahada yapılan çalışmalar neti- cesinde söz konusu 42 dezenfeksiyon ünitesinden sadece 13’ünün çalıştırıldığı RAPOR