Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 142. Sayı (Mayıs 2020)

Su ve Çevre Teknolojileri / Mayıs 2020 29 suvecevre.com Tablo 1’de görüldüğü gibi 1970-1971 yıllarında İstanbul’da kullanılabilecek yağmur suyu kanalisazyon hattı uzunluğu toplam 3984 metredir (3). Bu değer İstanbul’da yağmur suyunun betrafında tarihi bölgelerde birleşik sistem olarak çalışan kara kanalların kullanılmaya devam edildiğinin ve yağmur sularının da buraya verildiğinin bir göstergesi olarak değerlendirilebilir. Şekil 1’de görüldüğü gibi kullanılabile- cek yağmur suyu kanalizasyon hatları yoğunlukla Avrupa Bölgesi Merkez Kısmı bölgesinde bulunmaktadır. Boğaz civarında yeni gelişen bölgelerde evlerden gelen pis sular ve yağmur suları derelere verildiği, kıyılarda ise kıyıya dik olarak atıksu ve yağmur suyu sistemleri inşa edildiği dikkati çekmektedir. Asya bölgesinde ise genel olarak kanalizasyon sistemin yokluğu fosseptik çukurları (kör kuyular) kullanılarak karşılanmıştır. 1993 yılında başlatılan ve 1997 yılında tamamlanan İstan- bul Master Plan (IMC) ve Fizibilite Raporu Revizyon çalış- maları, İstanbul’un daha çok kentleşmiş bölgelerinin sadece küçük bir kısmında yağmur suyu sistemi yapıldığını belirt- mektedir. Bu ise tüm şehirde uzun vadede ayrık yağmur suyu ve atıksu kanalizasyon sisteminin oluşturulması hedefinin bir aşamasını teşkil etmektedir. Proje’de yağmur suyu sistemleri yağmur sularını genellikle derelere verecek şekilde, sadece tali düzeyde inşa edildiği de vurgulanmaktadır(4). Bu proje yapılırken, eldeki harita ve diğer bilgi kaynakla- rına dayanılarak yapılan değerlendirmede, atıksu kanallarının toplam uzunluğunun yaklaşık 6.894 km olduğu, yağmur suyu kanalları hakkında ise kesin bilgi elde edilememesine rağmen, bunların toplam uzunluğunun 1.500 km olduğu tahmin edilmiştir. Proje çalışmalarının yürütüldüğü 1993 ve 1997 yıllarında arasında 348 km atıksu şebekesi ilave inşaatı yapıldığına dikkat çekilmiştir. 1993 yılında nüfusun %75’inin evsel atıksu kanalizasyon hizmetlerinden faydalandığı tahmin edilmektedir; ancak bu alanlarda gerçek anlamda komple tali yağmursuyu drenaj sistemi bulunmamaktadır. Bununla beraber, ayrık sistemlerin sağlanmış olduğu nadir istisnalar da olduğu ve bunların yeni gelişme bölgeleri olan Küçükçek- mece ve Tuzla’nın bir kısmında yer aldığı belirtilmektedir(4). IMC Master Planı Raporu’ndan bazı önemli başlıklar: • Mevcut kanalizasyonlu alanlarda atıksu ve yağmur suyu sisteminin ayrılması, • Kanalizasyonsuz veya henüz kanalizasyona kavuşmuş alanlarda ayrık drenaj sistemlerinin yapılması • Ayrık atıksu ve yağmur suyu sistemlerine sahip alanlar- daki tali yağmur suyu sistemleri inşası • Dere yan kollektörlerinden ve dere ıslah yapılarından gelen birleşik sistem (atıksu/yağmur suyu) akımlarının kuşaklanarak toplanması ve arıtılması İstanbul’da Yağmur Suyu Kanalizasyon Hatlarının Durumu IMC, Yağmursuyu Drenaj Sistemlerinin Geliştirilmesi Nihai Raporu hazırlanması aşamasında yerel müşavirler tarafın- dan İSKİ için hazırlanan daha önceki proje çalışmalarından elde edilen veriler esas alınarak, dere ıslahları haricindeki tali yağmursuyu drenaj sistemi için gerekli kanal uzunluğu hektar başına 90 m veya atıksu kanallarının yaklaşık %40’ı olarak tahmin edilmiş olmasına rağmen bu proje çalışma- larında gelişmiş alanlarda hektar başına 225 m’lik atık su kanalı ihtiyacı ve buna karşılık, yağmursuyu drenaj kanalı ihtiyacı ise hektar başına 60 m olarak tahmin edilmiştir(4). Bu yazımı hazırlarken kişisel olarak İSKİ tarafından İstan- bul’da yağmur suyu kanalizasyon hattı uzunluğunun atıksu kanalizasyon hattı uzunluğunun % 50-60’ı civarında olması gerektiği belitilmiştir (5). 2019 yılı sonunda İstanbul’da atıksu kanalizasyon hattı uzunluğu 16.860 km olduğuna göre bu kabulle 9.273 km yağmur suyu kanalizasyon hattı olması gerekmektedir. Tablo 2’de görüldüğü gibi İstanbul’da 4.671 km yağmur suyu kana- lizasyon hattı daha inşa edilmesi gerekmektedir. Diğer bir ifade ile mevcut yağmur suyu kanalizasyon hattının iki misline çıkarılması gerekmektedir. Son yıllarda şiddetli yağmur- larda İstanbul’da “yağmur suyu şebekesi”nin yetersiz olduğu görülmekte ve bu ise taşkınlara ve ciddi sorunlara sebep olmaktadır. Burada taşkınların hepsinin kesit kaynaklı olma- Tablo 1. İstanbul’un alt bölgelerinde1971 yılında mevcut ve gelecekte kullanılabilecek yağmur suyu kanalizasyon hatlarının boyut, uzunluk ve kullanılabilirlik süresi (3). Bölge İsmi Boyut (cm) Uzunluk (cm) Tahmini Kullanılabilirlik süresi (yıl) Avrupa Bölgesi Batı Kısmı 240/180 630 50 80/120 1050 51 70/120 185 52 130/195 660 53 Avrupa Bölgesi Merkez Kısmı 140/140 430 54 135/210 435 25 110/180 671 25 170/140 793 20 Avrupa-Asya Bölgesi Kuzey Kısmı Bu bölgede kullanılabilecek kanalisazyon hattı bulunmamaktadır Asya Bölgesi Merkez Kısmı 200/150 130 50 Kartal Civarı Yerleşimler ve Adalar Bu bölgede kullanılabilecek kanalisazyon hattı bulunmamaktadır