Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 134. Sayı (Eylül 2019)

62 SU VE ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ • 09 / 2019 suvecevre.com kontaminasyonlara karşı sürekli dezenfektan ile korunabili- yor olmasıdır. Bu da, ancak su içerisinde dezenfektan mad- denin, suyun müşteriye ulaşıncaya kadar ki hat boyunca tamamen kaybolmaması, yani fiziki olarak sıfır değerine düşmemesi ile gerçek olabilir. Rezidüel koruma, “İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik”in ilgili mad- delerinde, klor kullanılması halinde uç noktalardan alınan numunelerde serbest bakiye klor miktarının minimum 0.2 mg/L ve maksimum 0.5 mg/L olacak şekilde belirtilmiştir. 1.2.1. Gaz Klorlama Sistemi Klor normal basınç ve sıcaklık altında, sarı-yeşilimsi renkli ve havadan ağır bir gazdır. Basınçlı tanklarda sıvı halde taşınıp, kullanılır. Klor iyonu suda çözündüğünde ve reaksiyon en basit şekliyle ele alındığında hipoklorik asit ve hidroklorik asitin bir karışım meydana gelir; Cl2 + H 2 O → HOCl + HCl (1.1) Oluşan bu serbest asitler daha sonra aşağıdaki reaksi- yonla dağılırlar; HOCl → H + OCl (1.2) Hipoklorik asit (HOCl) ve hipoklorit iyonlarının (OCl-) konsantrasyonuna “serbest klor” adı verilir. Suyun PH miktarına göre hipoklorit asit ve hipoklorit iyonlarının etkinliğini artar ya da azalır. Gaz klor, basınçlı tanklarda sıvılaştırılmış gaz halin- deyken, evaporatör adı verilen belirli bir sıcaklık altındaki sistemlerden geçirilip, sıvı haldeki kloru gaz hale getirilerek vakum altındaki sisteme dozaj edilir. Sistemi oluşturan ekipmanların basit gösterimi Şekil 1.2.’de verilmiştir. 1.2.2. Klor Jeneratörü Sistemi Sadece tuz, su ve elektrik kullanarak istenilen, yerinde, taze hipoklorit (NaOCl) üreten jeneratörlerdir. Üretilen klor içeriği yaklaşık 8 gr/l’dir. NaCl + H 2 0 + 2e → NaOCl + H 2 (1.3) 3 kg tuz + 170 l/su + 4 kWh → 1 kg Cl + Hidrojen Gazı Sistemin çalışma prensibi şu şekilde özetlenmiştir: Öncelikle proses suyu yumuşatıcı sisteminden geçirilir, istenilen su yumuşaklığı değeri sağlanır. Yumuşatılan su, içerisinde tuz olan, tuzlu su çözelti hazırlama tankına alınır. Burada meydana gelen tuzlu su çözeltisi, jeneratör tarafındaki enjektör tarafından emiş yapılarak ya da pompa marifetiyle jeneratöre iletilerek, elektrik enerjisi yardımı ile sodyum hipoklorit üretimi gerçekleştirilir. Jeneratör sistemi elektrot hücrelerinden oluşmaktadır. Elektrot hücreleri ise sırasıyla dizilmiş, anot ve katotlardan meydana gelmekte- dir. İhtiyaç dahilinde üretilen taze sodyum hipoklorit ürün tanklarına alınır. Buradan da yine ihtiyaç dahilinde dozaj pompalarıyla, sisteme dozaj yapılır. Yukarıdaki üretim reaksiyonunda da görüleceği üzere hipoklorit üretiminin yanı sıra bir çıktı da hidrojen gazıdır. Hidrojen gazı belirli konsantrasyonların üzerinde patlayıcı olabilmektedir. Bu sebeple oluşan hidrojenin sistemden uzaklaştırılması gereklidir. Hidrojen gazının sistemden uzaklaştırılması blowerlar (hava üfleyiciler) ile sağlanmak- tadır. Jeneratörün çıkışı direkt olarak ürün tankına bağlıdır. Hidrojen gazı havadan hafif olduğu için uçucudur, bu sebeple üretim sırasında oluşan hidrojen tankın üst kıs- mından bir hat vasıtası ile atmosfere süpürülür. 1.3. Gaz Klorlama Sisteminden Klor Jeneratörü Sistemine Geçişin Nedenleri - Klor gazı sisteminin tedarik edildiği (Türkiye’deki birçok idarenin kullandığı yurt dışı menşeli marka) ana firmanın, seri üretimini sonlandırmış olması sebebiyle orijinal yedek parçaların temin edilememesi, - Temin edilmek istenen ekipmanın ancak özel üretimle üretilmesi sebebiyle yüksek maliyetlere tedarik edilebilmesi, Şekil 1.2. Gaz Klorlama Prosesi Akış Şeması [3] Şekil 1.3. Elektroliz Prensibi [4] Vakum Regülatörü & Klorinatör Klor Tankı Esnek Bağlantı Tank Mesnet Seti Vent Ejektör Sıvı klor kapanı & buharlaştırıcı