Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 115. Sayı (Şubat 2018)

34 Su ve Çevre Teknolojileri / Şubat 2018 suvecevre.com TEKNİK düzenli kontrol yapılarak parametrelerin aynı tabloya işlenmediği, yani trent takibi yapılmadığı, bazı sistemlerde monomet- relerin olmadığı veya çalışmadığı tespit edilmiştir. Ayrıca işletmelerde gerçek/Doğru bir Kuyu Logu raporunun bulunmadığı, kuyunun hidrolik parametrelerinin bilin- mediği ve takip edilmediği görülmüştür. Pompaların konumu sık devreye girme-çıkma sonucu birkaç kez değişti- rilmiş ve daha derine indirilmiştir. Fakat bir türlü motor yanmalarının önüne geçilememiştir. Her seferinde pompalar kuyudan çıkarılmış ve motor sarımları ve gerekli pompa onarımları yapılarak tekrar aynı kuyuya aynı şartlarda monte edilmiştir. Peki ne olmuştur? Tüm bu anlatılanlar ve hesaplamalar ışığında olasılığı yüksek muhtemel bir senaryo yazılabilir. Dalgıç pompa ilk devreye alındığında, motor akımı (A), gerilim (V), Şebeke- den Çektiği Güç (kW), basınç (mSS), Debi (m³/h; debi metre üzerinden, yoksa basma borusu doluluk oranı ve suyu yatay fırlatma mesafesi kaydedi- lir), Titreşim (Basma borusu üzerinden çıplak elle tutulacak), ses (basma borusu çıkışından) değerleri tam olarak kayde- dilmemiştir. İlerleyen zaman zarfında YES düşü- müne bağlı olarak dinamik seviyeler hızla düşmüştür, ilk başlarda dalgıç pompa motoru dinamik seviye düşüşüne bağlı ilave güç ihtiyacını karşılamış olsa da, motor akımları nispeten yükselmiş, kuyudaki su seviyesi pompaya yaklaş- mış olduğu için kavitasyon başlamış ve basma borusu üzerinde titreşim+ses oluşturmuş, seviye elektrotları gün içe- risinde dalgıç pompayı birkaç kez dur- durmuştur. Yani pompa ciddi olarak arıza ikaz sinyalleri vermeye başlamıştır. Muh- temelen tek bir sinyal üzerinden yapı- lan yorumla pompanın sadece konumu değiştirilmiş, kavitasyona bağlı titreşim ve sık dur-kalk önlenmiştir. Fakat motor sargılarının nispi akım yüksekliğinden ısındığı ve ısınmaya bağlı olarak da izo- lasyon dirençlerinin zayıfladığı gözardı edilmiştir. Dinamik seviyedeki düşüm kritik sevi- yeye ulaştığında, motor aşırı yüklenmiş basılan su miktarında azalmayla beraber kabarcıklanma görülmeye başlamıştır. Uyarı sinyalleri zamanında değerlendiril- mediği için pompa yatakları aşınmış ve motor sargıları zayıf olduğu bir noktadan yanmıştır. Motor yanmalarında ilk akla gelen neden, arızanın şebeke gerilim deği- şikliklerinden, faz kayıplarından, faz dengesizliğinden veya kontrol panosu dahilindeki elemanların görevlerini yap- mamasından kaynaklandığıdır. Genellikle tartışma, müşteri ile servisler arasında bu eksende gerçekleşmektedir. İşletme teknik personeli tarafından su ihtiyacının aciliyetinden dolayı detaylı tetkik yapılmadan onarım kararı alınmış, pompa işletme imkanları dahilinde veya dış destekle sökülerek motor sarımı yapılmak üzere servise gönderilmiştir. Toplam bedel, aradaki ilişkinin gücüne göre paylaşılmış ve pompa onarım sonrası eski yerine monte edilmiştir. İlk arıza sonrası müşteriler sorunu en uygun şekilden çözdüğünü düşünerek memnun görülse de, aynı arızanın tekrarında ile- tişimin şekli değişmiş ve karşılıklı mem- nuniyetsizlik durumu ortaya çıkmıştır. Bu gibi durumlarda en sık rastlanan müşteri davranış şekli, bir başka pompa marka- sının denenmesidir. Bu tercih, farklı mar- kayı satacak olan kişinin saha tecrübesi ve uzmanlık oranıyla ilişkili olarak çözüm olabilecek ya da var olan sorunu daha fazla büyütecektir. Sonuç Peki doğru mu karar verilmiştir? Kesinlikle Hayır. Uyarı ve ikazlar iyi değerlendirilmiş ve bölgeyle ilgili deği- şimler, ilgili kuruluşlardan (DSİ) öğrenil- miş olsaydı, pompa motorunun artan dinamik seviye bağlı olarak artacak hid- rolik güç ihtiyacını karşılayamayacağı, daha büyük bir motor gücüne, yani farklı bir pompa modeline ihtiyaç duyulacağı öngörülebilirdi. Yani değişim kararı veri- lerek 8075/10 AL8-45 kw yerine, 8075/12 AL-8 55 kW pompa kullanımıyla sorun geri dönüşsüz çözülebilirdi. Onarım tercihinde gözardı edilen diğer bir konu da “Enerji Tüketimi” olmuştur. Artan dinamik seviye sonrası pompanın işletme noktası, en verimli olduğu noktadan kayarak sistem verimi yüzde 4,2 oranında kötüleşmiştir (8075/10 modeli için). Bunun anlamı aynı pompa bir yıl süresince 4500 saat çalışma sonrası 42 kw* 4500* 0,042 = 7938 kw fazla güç harcayacaktır. Bu gücün parasal karşılığı 0,2 $/kW’tan 1587 $ olacaktır. Sonuç olarak onarım ya da değişim kararını doğru olarak vermek, görüldüğü üzere oldukça karmaşık ve detaylı hesap- lamalara ve saha tecrübesine bağlıdır. Ölçemediğiniz bir olguyu değerlendi- remeyeceğiniz gibi, değerlendiremediği- niz bir olguyu geliştiremez/iyileştiremez- siniz. Diğer bir gerçek ise değerlendire- bilmek için kesinlikle bilgi, uzmanlık ve tecrübeye ihtiyaç duyulacağıdır. Kaynaklar 1- Kuyu Hidroliği, Fletcher. G. Driscoll Çeviri Ali Faruk Öztan, DSİ Yayınları, Ankara-2010 2- Well Owners Handbook, Well Management Section Enviromental Health Division, Minnesota Department of Health, Fourth Edition January 2014 3- Ergene Havzası’nda Yağış ve Yeraltısuyu Seviye Verilerinin Değerlendirmesi, Nurettin Pelen, Merve İşlek, Nuriye Aydın, III. Türkiye İklim Değişikliği Kongresi, TİKDEK 3-5 Haziran 2013, İstanbul 4- Alarko Carrier Ürün Yönetimi Eğitim Notları / Kuyu Hidroliği-1 ve Dalgıç Pompa Seçim Tekniği / E. Cüneyt Bulca, Ürün Müdürü/Su Basınçlandırma Sistemleri. l