Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 115. Sayı (Şubat 2018)

32 Su ve Çevre Teknolojileri / Şubat 2018 suvecevre.com TEKNİK Çerkezköy bölgesinde sorun yaşan- dığı 2002-2007 yılları arasında su kuyu- ları 200-250 metre civarında açılmak- taydı (Bugün 250-300 metre arasında bir derinlikte açılmaktadır). 2002 yılında bu kuyularda Statik Su Seviyesi (Kuyu- dan su basılmadığı durumda yer yüzeyi ile yeraltısuyunun bulunduğu mesafe) 73 metre, Dinamik Su Seviyesi (Pompalama işlemi sonrası yeraltısuyunun yeryüzeyi ile olan mesafesi) 103 metre civarındaydı. Bu kuyularda çalışan Alarko AL 8075/10 Al-8 45 kW tipi pompalarımız bölgede faaliyet gösteren fabrikalarda proses suyu temini amaçlı kullanılmaktaydı. 2006 yılında pompalarımızda belirgin bir şekilde arıza artışı tespit ettik. Arızaların birçoğunda dalgıç pompa motorunun yandığı, aynı yıl içerisinde birkaç kez sarı- larak onarıldığına şahit olduk. Bu davra- nış modeli doğal olarak arıza frekansının da yükselmesine sebep olmuştur. Şimdi bu durumun neden ve nasıl oluştuğunu inceleyelim. Grafik 1’den görüleceği üzere 2002 yılında 70 metre olan yeraltısuyu sevi- yesi, 2006 yılında 92 metreye kadar düşmüştür. Bu düşüm bölge için anor- mal sayılabilecek bir düşümdür. Bu düşüme bölgede sayıca fazla olan ve proseslerinde girdi olarak yeraltısuyu kullanan işletmelerin ve bölgede kaçak açılan kuyuların neden olduğu aşikardır. Sonuç olarak kontrolsüz ve aşırı kulla- nım sonucu 5 Kasım 2009 tarihli Resmi Gazete ilanı ile Çerkezköy’ün de dahil olduğu Çorlu 1-1 sahası işletmeye kapa- tılmıştır. Bölgedeki dalgıç pompaların bu süreç içerisinde neye maruz kaldıklarını anlamak için aşağıdaki çalışmanın yapıl- ması gerekmektedir. Serbest akiferlerde denge hali için, denge ya da diğer adıyla Thiem formülü kullanılır. Q= 1,366 K (H²-h²) log R/r (1) Q= Kuyu veimi veya pompaj debisi, m³/gün K= Akiferin geçirgenliği (permeabilite) m³/gün/m², (m/gün) H= Aktiflerin tabanından itibaren statik yük, m 11= Pompaj sırasında kuyudaki su derinliği, m R- Düşüm konisinin yarıçapı, m r= Kuyu yarıçapı, m Aynı kuyu debisi için 2002 yılında 70 mt olan YAS seviyesinin, 2006 yılında 92 metreye düşmesini yukarıdaki denklemi kullanarak irdeleyelim. Sınır şartları; Q1= Q2 = Q (Aynı kuyu debisi) K1= K2 = K (Aynı Akifer) R1= R2 = R (Aynı Düşüm Konisi Yarıçapı) r1= r2 = r (Aynı sondaj /delgi çapı; Delgi çapı düşüm mesafesi boyunca değişmiyor) 17 ½ “ Delgi Çapı Toplam Delgi Uzunluğu: 250 mt Dinamik Seviye1: 103 mt H1=250 – 70=180 mt h1=250 – 103=147 mt H2=250 – 92=158 mt h2 = ? Yukarıdaki formül kullanıldığında h2, 119 metre olarak hesaplanır; yani dinamik seviye 119-92=27 metre daha artmıştır. Peki bu artışın dalgıç pompa için anlamı ne olacaktır? Bu bölgedeki pompaların başlangıçta dinamik seviyenin 12 metre (2 boy kolon borusu) altına, yani 92+12 = 104 metreye monte edildiklerini tespit ettik. Sürtünme kayıpları ve işletme basınç değeri ile bir- likte gerekli seçim parametreleri 75 m³/h debi 129 mSS basınç olarak belirlenmiş. İşletmelerle yaptığımız görüşmelerde ve yerinde yaptığımız incelemelerde şu bilgileri tespit ettik. Tamamına yakınında kontrol cihazları üzerinden ara sıra takip yapılmış olsa da, ilk devreye alındığında tüm parametrelerin kayda alınmadığı, Grafik 1. Çerkezköy 49869 no’lu Rasat Kuyu Verileri - YAS Seviye Değişimi 49869 Çerkezköy Yıllar Yeraltı Seviyesi Birikimli Sapma 1970 0 700,00 600,00 500,00 400,00 300,00 200,00 100,00 0,00 -100,00 -200,00 -20 -40 -60 -80 -100 1980 1990 2000 2010 YAS Seviyesi (m, yüzeyden itibaren) Yağış Birikimli Sapma (mm) Kuyu Filtresi Geçirimsiz Tabaka Pompa Öncesi Akiferin Doygun Kalınlığı Düşüm Eğrisi Kuyudaki Düşüm H - h Yeryüzü SSS h H Su Tablasına Derinlik Kuyunun Yarıçapı R Etki Yarıçapı Düşüm Konisi Dinamik Seviye