Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 114. Sayı (Ocak 2018)

Su ve Çevre Teknolojileri / Ocak 2018 43 suvecevre.com büyük bir kazanım olacaktır. Bu çalışma kapsamında, mevcut uygulama olan kampüste oluşan evsel nitelikli atıksu- ların belediyeye ait kanalizasyon sis- temine doğrudan verilmesi yerine, en uygun arıtma prosesleri ile arıtılarak, en az sulama suyu kalitesi kriterlerini sağla- yacak düzeyde arıtılmış su elde edilmesi ve bu suyun kampüs alanında sulama suyu amacıyla kullanılabilirliğinin araştı- rılması, bunu sağlayacak arıtma sistemi olarak membran biyoreaktör sisteminin kullanılabilirliği değerlendirilecektir. 2. ARITILMIŞ ATIKSULARIN YENİDEN KULLANIM POTANSİYELİ Suyun yeniden kullanımı, arıtılmış evsel/kentsel ve endüstriyel nitelikli atıksu kaynaklarının sulama ve benzeri amaçlarla yeniden değerlendirilmesi anlamını taşımaktadır. Geri kazanılmış suların en çok kullanıldığı yerler tarımsal sulama, yüzeysel sulama alanları (park, bahçe, yeşil alanlar vb.), yeraltısuyu beslemesidir. Kurak bölgelerin çoğunda sulama suyu ihtiyacının yüzde 70 ile 90’ı geri kazanılmış sulardan sağlanmakta- dır. Geri kazanılmış atıksular, kaliteli su gerektirmeyen yerlerde içme suyu niteli- ğindeki suyun yerine tercih edilmektedir. Atıksuyun yeniden kullanılması ama- cıyla uygulanan sistemlerde ya biyolo- jik arıtmadan çıkan suyun özelliklerini iyileştirme yoluna gidilir; ya da kulla- nıma uygun hale getirmek üzere gerekli ilave arıtma kademelerinden geçirilir. Bu arıtma kademeleri de çoğu kez ileri arıtma yöntemleridir (Asano, 1999, Teijon vd., 2010; Prieto vd., 2013). Biyolojik arıtmadan çıkan suyun kali- tesinin iyi olması, sonrasında yapılacak ek arıtma sistemlerini basitleştirecek ve buna bağlı olarak yatırım ve işletme mas- raflarını azaltacaktır. Çıkış suyu kalitesi iyi olan bir ileri biyolojik arıtma işlemini takiben yapılan dezenfeksiyon işlemi, arıtılmış atıksuların tarımsal sulama ve diğer kullanım amaçları için genellikle yeterli olmaktadır. Ham atıksu ve farklı arıtma prosesleri çıkış suyu kalitesi değerleri Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği’nde verilmiştir (Tablo 1). İleri arıtma tekniklerinin uygulanması ile klasik biyolojik arıtma proseslerine göre daha iyi kalitede su elde edilmektedir. Uygulama alanına göre uygun proses seçimi ile istenilen çıkış suyu kalitesi sağlanabilir. Ülkemizde evsel/kentsel atık suların toplanması ve arıtılması belediyelerin sorumluluğu altındadır. 2016 yılına ait TÜİK’e ait belediye atıksu istatistikle- rine göre, Türkiye genelinde mevcut 1397 belediyenin 1338’inde kanalizasyon şebekesi bulunmaktadır ve kanalizas- yon şebekeleri ile toplanan atıksu mik- tarı yaklaşık 4.5 milyar m3/yıl’dır. 2016 yılı itibariyle kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusunun Tür- kiye nüfusu içindeki payı %84, toplam belediye nüfusu içindeki payı ise %90’dır. Atıksu arıtma tesisleri ile hizmet verilen belediye nüfusunun oranı ise Türkiye nüfusu içinde %70, toplam belediye nüfusu içinde %75 olarak belirlenmiştir. Belediyelere ait 881 adet evsel/kentsel atık su arıtma tesisinde 2016 yılında arıtılan toplam atıksu miktarı yaklaşık 3.8 milyar m3/yıl’dır. Kanalizasyon şebe- kesinden deşarj edilen suların %85.7’si arıtılmaktadır. Mevcut atıksu arıtma tesislerinin 55’inde fiziksel arıtma, 492 tanesinde biyolojik arıtma, 135 tanesinde ileri arıtma ve 199 tanesinde ise doğal arıtma işlemleri yapılmaktadır. 2016 yılı TÜİK verilerine göre, kanalizasyon şebekeleri ile toplanan 4.5 milyar m 3 /yıl atık suyun %44,5’i ileri arıtma, %31,6’sı biyolojik, %23,6’sı fiziksel ve %0,3’ü doğal arıtma işlemlerinden geçirildikten sonra alıcı ortamlara deşarj edilmektedir. Arıtı- lan atıksuyun yaklaşık %44,9’u denize, %45’i akarsulara, %2’si baraja, %1,4’ü göl-gölete, %0,37’si araziye ve %6,4’ü diğer alıcı ortamlara deşarj edilmektedir. Kanalizasyon şebekesi ile deşarj edilen atıksu miktarı kişi başına 183 L/kişi.gün mertebesindedir. Üç büyük şehirde ise bu değer, İstanbul için 226 L/kişi.gün, Ankara için 162 L/kişi.gün litre, İzmir için 195 L/kişi.gün’dür (TÜİK, 2016). Tablo 1. Değişik arıtma sistemleri için çıkış suyu kaliteleri (AAT Teknik Usuller Tebliği, 2010-Tablo 2.2) Parametre Birim Arıtma sistemleri Ham atıksu Klasik Aktif çamur Klasik Aktif çamur + filtrasyon BNR* BNR+filtrasyon Membran biyoreaktör (MBR) Klasik Aktif çamur + mikrofiltrasyon + ters osmoz AKM mg/L 120- 400 5-25 2-8 5-20 1-4 <2 <1 BOİ mg/L 110-350 5-25 5-20 5-15 1-5 <1-5 <1 KOİ mg/L 250- 800 40-80 30-70 20-40 20-30 <10-30 <2-10 Amonyum iyonu mg/L 12-45 1-10 1-6 1-3 1-2 <1-5 <0.1 Toplam azot mg/L 20-70 15-35 15-35 3-8 2-5 <10 <1 Toplam fosfor mg/L 4-12 4-10 4-8 1-2 <2 <0.3-5 <0.5 TÇM mg/L 270- 860 500- 700 500-700 500-700 500-700 500-700 <5-40 *Biyolojik besi maddesi (Azot, Fosfor) giderimli arıtma tesisi