Su ve Çevre Dergisi 112.Sayı (Kasım 2017)

34 Su ve Çevre Teknolojileri / Kasım 2017 suvecevre.com Mikrokirleticiler-Tıbbi İlaçlar ve Çevre YORUM Prof. Dr. Ahmet Samsunlu İTÜ İnşaat Fak. Çevre Müh. Böl. Öğretim Üyesi 44. Hükümet İmar ve İskân Bakanı Giriş Ç evresel ortam ve sucul ortamda rastlanan tıbbi ilaçlardan kay- naklanan mikrokirleticilerin var- lığı ve bu ortamlarda yaşayan canlılara olumsuz etkilerinin görülmesi hususunu ilk defa 1975 yılında İzmir’de yapılan 1. Türk-Alman Sempozyumu’nda sunulan bir tebliğden duymuştum. Bu tebliğde yapılan çalışmalarda, organizmalar üzerinde tıbbi ilaçlardan kaynaklanan ve tespit edilen bazı etkiler olarak, cinsiyet tersinimleri (değişimi), cinsiyet oranlarının değiştiği ifade edil- mişti. Sonraki yıllarda yapılan araştırma- larda hormonal etkili aktif maddelerin balıklar ve diğer su organizmalarında cinsiyet oranının dişilik lehine değişme- sine neden olduğu belirtilmektedir. 1990’lı yılların sonlarında mikrokir- letici yapıda farmasotik (İlacların hazır- lanması, dozajları ve biçimleri gibi konu- larla ilgilenen bilim dalı) kimyasalların akıbeti konularında yoğun olarak çalış- malara başlanmıştır. Bilimsel çalışma alanlarımın dışında kalan bu konuyu yakinen takip etmemiştim. İstanbul Teknik Üniversitesi Çevre Mühendis- liği Bölümü’nde yürütülen çalışmaları ve bilhassa öğretim üyelerinden Doç. lara verilmektedir. Kısmen veya hiç arı- tılmadan alıcı ortamlara deşarj olan bu tıbbi ilaçlar (Şekil 1) nehirlerin, göllerin, denizlerin ve sıklıkla da yeraltı ve içme sularının kirlenmesine sebep olmaktadır (Dereci, 2010). Avrupa ülkelerinde yapılan çalışma- larda arıtma tesisi çıkışında yeraltı ve yüzeysel sularda yüzün üzerinde ilaç bileşimine rastlanmıştır (Heberer, 2002; Dereci, 2010 içinde). Organik kirleticile- rin çevreye olabilecek muhtemel etkileri çoğunlukla bilinmemektedir (Lange ve Dietrich, 2002; Dereci, 2010 içinde). Almanya’da Bavyera Eyaleti Çevre Dairesi’nde yapılan bir çalışmada Su Piresi (Daphnia) adlı küçük kabukluların bu tip kirleticilere çok duyarlı tepki ver- diği tespit edilmiştir. Yapılan testlerde Daphnia’nın hareketinin azaldığı ve üremesinin azaldığı izlenmiştir (Şekil 2). Dünya çapında sağlık ve yaşam kali- tesini artırmak için yapılan çalışmalar Dr. Didem Okutman Taş’ın yayınlarını izlediğimde, konunun ne kadar önemli olduğunu gördüm ve kendisinden Su ve Çevre Teknolojisi Dergisi’nin bu sayı- sında yayınlanmak üzere bir makale hazırlamasını rica ettim. Bu arada Doç. Okutman’ın aşağıda görülen dört bilim- sel ödül aldığını da sizlere hatırlatmak isterim. - Bilim Akademisi - BAGEP 2017 yılı “Genç Bilim İnsanı Ödülü” - TÜBA - GEBİP 2015 yılı “Üstün Başarılı Genç Bilim İnsanı Ödülü” - FABED 2015 yılı “Eser Tümen Üstün Başarı Ödülü” - Georgia Institute of Technology, School of Civil and Environmental Engineering Awards Committee, 2007 “En İyi Doktora Tezi Ödülü”. Günümüzde artan kaygılar nede- niyle giderek önem kazanan mikro- kirleticilerin çevrede yarattığı sorunlar ve bunların arıtma tesislerinde berta- rafı hakkındaki bazı genel bilgileri bu köşede sizlerle de paylaşmayı istiyorum. Mikrokirleticiler - Tıbbi İlaçlar Mikrokirleticilerin birçoğu biyolojik ayrışmaya dirençli olup, geleneksel atıksu arıtma tesislerinde sadece bir kısmı ya da hiç arıtılmadan alıcı ortam- Şekil 1 Şekil 2