Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 143. Sayı (Haziran 2020)

38 Su ve Çevre Teknolojileri / Haziran 2020 suvecevre.com T oprak kayması, kaya veya yapay dolgu malzemesinden oluşan bir yamacın yer çekimi, eğim, su ve benzeri diğer kuvvetlerin etkisiyle aşağı hareketi olarak tarif edilir. Aşınmada önemli rol oynarlar. Heyelan bir diğer adıyla toprak kayması, hem canlıların hayatında hem de topoğraf- yada derin izler bırakıyor. Toprak kayması Türkiye'de özellikle Karadeniz Bölgesi’nde görülüyordu. Ancak son onlarca yıl boyunca ise yurdumuzun çeşitli yörelerinde gerçekleştirilen çeşitli madencilik faaliyetlerinin sürdürüldüğü arazilerde meydana geliyor. Açık işletmeler aracılığı ile yapılan kömür madenciliğinde özellikle yeraltı suyu varlığının rol oyna- dığı toprak kaymaları çeşitli bölgelerde ortaya çıktı. Kömür madeninin çıkarılması aşamalarında açık işletmelerde ortaya konulan çoğunlukla killi atık malzemeler çevresel tehlikeler yaratıyor. Bu atıkların yeraltı ve yerüstü suları ile birlikte etkileşimi sonunda bölge insanının da yaşamını tehdit edici boyutlara ulaşabilen çoğunlukla heyelan yani toprak kay- maları oluşuyor. Bu vakalarda ciddi miktarda insan, araç ve makine kayıpları yaşanıyor. Yine insanlar tarafından kanallar ve yollar açılması ile toprak kaymalarına ortam hazırlanır. Maden kazılarından çıkan toprakları, molozları eğimli yamaçlar üzerine dene- timsiz gelişigüzel atarak toprak kayması oluşum koşullarını da yaratmak işten değil. Eğimlerin fazla olduğu sahalarda heyelan riski artar. Başlıca toprak kaymalarının oluşumunda su, hazırlayıcı bir rol oynuyor. Heyelan kütlesinin kendisi kuru halde iken bile zemin üzerinde kayar. Kömür madenciliğinin yoğun olarak yapıldığı İngilte- re’de dikkatsizlik, özensizlik ve çevreye duyarlı olunmaması bir felaketi meydana getirdi. Kömür madenciliğinin başlıca geçim ve yaşam kaynağı olduğu Aberfan Kasabasında mey- dana gelen talihsiz olay bu yazımızda esaslı olarak konu edildi. Bu olayda; toprak kayması, jeoloji, zemin koşulları, çevresel atıklar, topoğrafya gibi bileşenlerin işlevleri ders alınabilecek anlamda ortaya konuldu. Toprak Kayması ile Gelişen Çevresel Felaket Olayı Geçmiş zamanda, 21 Ekim 1966 Cuma günü sabah saat 9.15 de meydana gelen İngiltere’deki Aberfan yıkım felake- tinde 116 çocuk olmak üzere 144 kişi hayatını kaybetmişti. Aberfan kasabası Güney İngiltere’de South East Wales böl- gesi içerisinde yer alıyor. Aberfan ise bölgede bir madenci kasabası olarak yer alır (Şekil 1, Altta). Olayın gelişmesini ve yaşananları anlık şekilde vermeğe çalışacağız. Aberfan kasabası civarında toplanan kömür oca- ğının atıkları, çöpleri ve süprüntü malzemeleri toplandıkları arazide yer ve zemin koşulları nedeniyle durağan (stabil) olmayan bir özellik göstermekteydi. Bunun sonucu olarak 21 Ekim 1966 Cuma günü bu çöp atığı ve kalıntıların yer aldığı büyük bir kütle yığını dağlık alan tarafından eğim aşağı doğru MAKALE PROF. DR. H. İLYAS ÇAĞLAR Jeofizik Yüksek Mühendisi İstanbul Teknik Üniversitesi (E) SU VE ZEMİN ETKİLEŞİMİ İLE OLUŞAN ÇEVRESEL BİR FELAKETTEN ALINACAK DERSLER